Bugungi kunda dollar butun dunyo bo'ylab savdo operatsiyalarining kafilidir. Uning ishonchliligi o'zini kuchli moliyaviy mashina sifatida namoyon etgan Amerika iqtisodiyotiga asoslanadi.
Jahon valyutalari
Pul muomalasi tarixi uzoq va juda boy tarixga ega. To'lov elementi sifatida pul paydo bo'lganidan beri har bir mustaqil davlat o'z milliy pul birligi - valyutaga ega bo'lishni majburiy deb biladi.
Dunyoda hukmron davlatlar o'zlarining milliy valyutalari orqali savdo munosabatlarini olib boradilar. Jahon valyutasi tushunchasi shu tarzda paydo bo'lgan.
Jahon valyutasi umumiy qabul qilingan to'lov vositasidan boshqa narsa emas. Bunday valyuta ishonchli va talabga javob beradi. Iqtisodiyoti kam rivojlangan mamlakatlar tovarlarni milliy pullardan, boshqa har qanday davlat bilan to'lash mumkin bo'lgan pul birliklaridan foydalangan holda sotadilar.
Birinchi dunyo valyutalari
Qadim zamonlardan beri qimmatbaho metallar pul ekvivalenti sifatida qabul qilingan. Ulardan har qanday mahsulot uchun to'lash mumkin bo'lgan tangalar zarb qilingan. Eng keng tarqalgani kumush va oltin edi, ammo oltin kamdan-kam uchraydigan metall bo'lganligi sababli, oltin tangalar kumushga qaraganda ancha qimmat edi. Shu sababli ham shtatlar o'zlarining oltin zaxiralarini yaratishni boshladilar. Qog'oz pullarning paydo bo'lishi bilan, to'lov birligi sifatida oltin fonda o'chib ketdi, ammo har qanday davlatning moliya tizimida muhim rol o'ynashni davom ettirdi, chunki u mamlakatlar tomonidan chiqarilgan qog'oz notalar qiymatining kafolatini taqdim etdi.
Dunyoda har doim ustun mavqega ega mamlakatlar bo'lgan. Shuning uchun bunday mamlakatlarning valyutalari alohida mavqega ega edi va boshqa davlatlar orasida katta talabga ega bo'lib, savdo aloqalarida xavfsizlikning kafolati sifatida. Angliya va Ispaniyaning hukmronligi davrida ushbu alohida davlatlarning pul birliklari jahon valyutalari bo'lgan. Ularning orqasida nafaqat qo'shinlar, balki ushbu davlatlarning rivojlangan iqtisodiyoti ham bo'lgan. Bundan tashqari, ushbu mamlakatlar butun dunyo bo'ylab savdo-sotiq qilishdi, bu esa ingliz va ispan pullarini boshqa mamlakatlar iqtisodiyotida targ'ib qilishga hissa qo'shdi.
Dollar dunyo valyutasi sifatida
Amerika Qo'shma Shtatlari dunyoning siyosiy xaritasida paydo bo'lgan paytdan boshlab ushbu mamlakatning pul birligi dunyo hukmronligi yo'lini boshladi. Dollar va shu tariqa yosh mamlakatning pul birligi kumush edi. Ammo boy oltin konlari topilishi bilan ko'p miqdordagi 10 dollarlik tangalar zarb etila boshlandi. Dollarning oltinga bog'lanishi valyutaning jahon bozorida hukmron bo'lishiga yordam berdi.
Ko'pgina davlatlar hududida bo'lib o'tgan jahon urushlari paytida vayron qilingan ishlab chiqarish va qishloq xo'jaligi tufayli mamlakatlar iqtisodiyoti tanazzulga yuz tutdi. Bunday davlatlardan farqli o'laroq, AQSh iqtisodiyoti bunday qiyinchiliklarni boshdan kechirmadi, aksincha, ishlab chiqarish rivojlanishi fonida intensiv rivojlana boshladi. Qo'shma Shtatlar tomonidan ittifoqdosh mamlakatlarga etkazib beriladigan iste'mol tovarlari va qurollar dollar yoki oltinga almashtirildi. Dollarni, o'z navbatida, faqat oltinga sotib olish mumkin edi.
Shunday qilib, AQSh iqtisodiyoti boshqa shtatlar vayron bo'lgan va tanazzulga uchragan joyda rivojlandi. Ko'pgina mamlakatlar o'sha paytda oltinga bog'langan dollarlik veksellar evaziga o'zlarining oltin zaxiralarini AQShda saqlay boshladilar. Dollar turli mamlakatlarning savdo aylanmasida keng tarqaldi.
Urushdan keyingi o'n yilliklarda AQSh iqtisodiyoti faqat o'z tezligini oshirdi va shu bilan dollarning dunyo valyutasi sifatida o'sishiga hissa qo'shdi. Bundan tashqari, ushbu maqom 1944 yilda Bretton-Vuds konferentsiyasida dollarga berildi.
O'shandan beri va shu kungacha dollar butun dunyo bo'ylab savdo operatsiyalarining kafilidir. Amerika iqtisodiyoti dunyodagi eng yirik ekanligiga asoslanib, ko'plab davlatlar unga moliyaviy xavfsizligi bilan ishonishadi.
